Кешкі (ауысымды) мектеп Қазақстан Республикасының азаматтарына, сондай-ақ шетел азаматтарына (қолданыстағы заңнама аясында Қазақстан Республикасының) негізгі орта және жалпы орта білім алу мүмкіндігін береді (ҚР «Білім туралы» Заңы, 3-бап, 1-тармақ, 1-тармақ,1-тармақ).1-т.; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру)түрлері бойынша қызметтің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы. 4,т. 41).
Кешкі мектепте және кешкі бөлімде күндізгі жалпы білім беретін мектептерде оқыту:
- күндізгі; - сырттай; - күндізгі-сырттай; - ҚР «Білім туралы» Заңының 27 бабына сәйкес сырттай жеке оқу түрі.
Білім беру мазмұнын жаңартуға сәйкес кешкі мектептерге арналған үлгілік оқу жоспарлары әзірленді және бекітілді (2018 жылғы 4 қыркүйектегі №441 бұйрық 51-56 қосымша).
Жаңартылған мазмұн бағдарламасы бойынша оқуға өткен сыныптарда білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау критериалды бағалау жүйесі бойынша жүзеге асырылады.
Алайда қазіргі уақытқа дейін білім беру процесінен тыс әртүрлі себептермен қалған азаматтар санаты бар. Мұндай адамдарды оқуға тарту, біздің мемлекет азаматтарының жалпы білім беру деңгейін арттыру мақсатында елімізде негізгі контингенті 14 жастан бастап жұмыс істейтін ересек адамдар мен жасөспірімдер болып табылатын, күрделі жағдайға тап болған, осыған байланысты күндізгі жалпы білім беретін мектептерде білім алмаған кешкі мектептер жұмыс істейді.
Кешкі мектептердегі білім беру үдерісі білім беру деңгейіне:
1) негізгі орта білім (игеру мерзімі-3 жыл: 7, 8, 9 сыныптар);
2) жалпы орта білім беру (игеру мерзімі - 2 жыл: 10, 11 (12) сыныптар).
3) Жеке оқу түрі (меңгеру мерзімі – жеделдетілген, оқу жылында 2-сыныптан) сәйкес жүзеге асырылады.
Жаңартылған білім беру мазмұнының үлгілік оқу жоспары бойынша білім алушыларды сыныптан сыныпқа ауыстыру БЖБ және ТЖБ нәтижелері бойынша жүзеге асырылады; 9 және 11-сыныптарда Үлгілік қағидаларға сәйкес қорытынды аттестаттау жүргізіледі.
Оқытудың барлық түрлері бір оқу орнының шегінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқытудың жеке нысаны ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығына (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде 2013 жылғы 18 қазанда № 8827 болып тіркелген) сәйкес жүзеге асырылады. Жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарлары (жаңартылған мазмұны) бойынша.
Сабақ кестеге сәйкес аптасына 4 күн өткізіледі. Сырттай оқытудың жеке топтары толымдығымен ашылады (ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығына сәйкес 1-ден 8 адамға дейін (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде 2013 жылғы 18 қазанда № 8827 болып тіркелген).
Жеке оқыту түрі бар топтарға өмірлік қиын жағдайға тап болған 14 жастан бастап білім алушылар қабылданады.
Пайдалануға арналған нормативтік құқықтық құжаттар:
1) кешкі мектептерге арналған орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): күндізгі оқу нысаны орыс тілінде, 7-11-сыныптар;
2) кешкі мектептерге арналған орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): сынақтарды көрсете отырып, сырттай оқу нысаны, 9-11-сыныптар (орыс тілінде оқыту));
3) кешкі мектептерге арналған орта білім берудің үлгілік оқу жоспары (орта білім мазмұнын жаңарту шеңберінде): жеке сырттай оқу нысаны, 1-11 сыныптар (орыс тілінде оқыту));
4) кешкі мектептер үшін жаңартылған мазмұндағы негізгі орта білім беру деңгейінің үлгілік оқу бағдарламалары: күндізгі оқу нысаны, 7-9-сыныптар;
5) кешкі мектептер үшін жаңартылған мазмұндағы жалпы орта білім беру деңгейінің үлгілік оқу бағдарламалары: күндізгі оқу нысаны, 10-11-сыныптар;
6) кешкі мектептерге арналған жаңартылған мазмұндағы орта білім берудің үлгілік оқу бағдарламалары: сырттай оқу нысаны, 9-11-сыныптар.
Оқытудың қалған түрлері үшін тиісті үлгілік оқу жоспарлары негізінде күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды пайдалану ұсынылады. Оларды құрастыру пән мұғалімі болып қалады.
Кешкі мектепте оқу үдерісін ұйымдастыру білім алушылар контингентінің ерекшелігін ескереді. Көптеген оқушылар оқудағы үзіліс салдарынан жаңа оқу материалын түсіну және бекіту үшін қажетті тірек білімдер мен дағдыларды жоғалтады, ал біреу оларды күндізгі мектепте оқу барысында ала алмады. Кешкі мектептің педагогикалық ұжымының маңызды міндеті-осындай олқылықтарды анықтау және жою, білімді қалпына келтіру және тәуелсіз бағалау жағдайында өтетін оқу материалдарын меңгеру және мемлекеттік (қорытынды) аттестаттауға дайындау үшін берік база құру. Бірақ алғашқы міндеттердің бірі-білім алушы үшін оқу алдындағы қорқыныштан құтылуға көмектесетін, сондай-ақ тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал ететін жағдайлар жасау.
Кешкі мектеп оқушыларын оқыту күндізгі және кешкі уақытта күндізгі, сондай-ақ сырттай, күндізгі-сырттай және сырттай жеке оқу түрлері бойынша жүргізіледі (1998 жылғы 17 қарашадағы 565 бұйрық).
Күндізгі оқу нысаны бар сыныптарда оқу процесінің ерекшеліктері.
Кешкі мектеп оқушылардың күрделі контингентімен ерекшеленеді: ол жасы, оқыту және оқыту деңгейі, әлеуметтік және отбасылық жағдайы, мектептен тыс жұмыспен қамту дәрежесі мен сипаты, қабылдау, есте сақтау, назар аудару, мотивация сипаттамасы және басқа да белгілері бойынша бірдей емес.
Күндізгі оқу түрі бойынша да, күндізгі жалпы білім беретін орта мектепте де сынып-оқу жүйесі жатыр.
Күндізгі оқу нысаны бар кешкі мектепте сынып сабақтары жүйесінде барлық оқушылар құрамымен алдыңғы жұмыс ретінде, сондай-ақ топтық және жеке жұмыс түрінде қолданылады. Негізгі білім көзі мұғалім, интернет, оқулықтар мен оқу құралдары болып табылады.
Кешкі мектептегі сабақтар топтық немесе жеке сабақтар түрінде консультациялармен толықтырылады.
Сыныптар мен топтарда оқу үрдісінің ерекшеліктері сырттай оқыту түрі.
Сырттай оқу түрі кешкі мектепте күндізгі оқудан ерекшеленеді, ол көбінесе оқушылардың өздігінен білім алу жұмысына құрылады. Сырттай оқу орындарының өзіндік жұмысының топтық және жеке консультацияларға жүйелі түрде қатысумен үйлесуі кешкі мектепте сырттай оқытуды ұйымдастырудың маңызды принциптерінің бірі болып табылады.
Сырттай балалардың үй жұмысы-бұл оқу сабақтарының негізгі түрі; ол топтық және жеке консультациялармен, сондай-ақ сынақтармен тығыз байланысты.
Сырттай оқу процесі мұғалім тарапынан белсенді педагогикалық басшылықты көздейді, ол сырттай оқу жұмысының топтық және жеке консультациялар, сондай-ақ сынақтар жүйесімен тығыз өзара байланысын қамтамасыз етуі тиіс.
Кешкі мектепте білімнің қорытынды кесіндісінің әртүрлі формалары ерекше рөл атқарады, ол жекелеген тақырыптарды, бөлімдерді зерттеу соңында өткізілуі мүмкін. Бұл-бақылау жұмыстары, сынақтар, емтихандар.
Сынақтар дәлелді себептермен сабақты босататын оқушылар үшін, сондай-ақ қосымша сабақтарды қажет ететін оқушылар үшін өте маңызды.
Сынақты тапсыру ағымдағы есепке қарағанда оқушылардың білімі мен іскерлігін объективті және жан-жақты тексеруге және бағалауға мүмкіндік береді.
Сынақтар ауызша түрде, тестілеу түрінде, жобалау, зерттеу, бақылау, зертханалық, практикалық жұмыстар түрінде тапсырылуы мүмкін.
Сырттай оқу түрі бар сыныптарда сынақтар өткен материалдар бойынша келесі пәндер бойынша тапсырылады: «Қазақ тіл», «Орыс тілі», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Математика, «Тарих», «Құқық негіздері», «География», «Биология», «Физика», «Химия».
Кешкі (ауысымды) мектептің ерекшелігі мектеп жұмысының белгілі бір тәртібін талап етеді. Кешкі мектепте сабақтар үш күн бойы өткізіледі, консультациялар, сынақтар, вариативтік бөлім пәндері жеке кестеге және осы мақсатқа қатаң бөлінген жеке күндерге шығарылады.
Кешкі мектепте «Көркем еңбек», «Дене шынықтыру», «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәндерін оқу қарастырылмаған.
Күндізгі оқу нысаны бар сыныптың толымдылығы 20 адамды құрайды, сырттай оқу нысаны бар 9 адамнан кем емес, оқытудың жеке нысаны бар сырттай оқу топтарында сыныптың толымдылығы 1 – ден 8 адамға дейін құрайды (ҚР БҒМ 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметтің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы, 4-тарау, 4-тармақ, 49,55).
Негізгі орта және жалпы орта білім беру курсы үшін бағдарламаны игеру бітірушілерді міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқталады. Кешкі мектеп түлектеріне олар қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін тиісті білімі туралы мемлекеттік үлгідегі құжат беріледі.
Кешкі мектепте күндізгі оқу нысаны бойынша оқу жылының ұзақтығы 34 аптаны, сырттай оқу нысаны бойынша – 36 аптаны құрайды.
Күндізгі оқу нысаны бойынша оқитын оқушыларды аттестаттау төрттен, сырттай оқу нысаны бойынша оқитын оқушыларды аттестаттау жарты жылдан жүргізіледі.
Кешкі мектеп жылдық күнтізбелік оқу кестесін айқындауда, білім алушыларды бағалау жүйесін, аттестаттау тәртібі мен мерзімділігін таңдауда дербес болады (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 Бұйрығы, 4 гл, 65-тармақ).